Dante Alighieri

De Kunsten

Diverse Divina Commedia personages

Diverse personages uit de Divina Commedia zijn door menig kunstenaar in beeld gebracht.

Beatrice, geen toelichting lijkt nodig.

Beatrice – Dante e il Cinema

Conte Ugolino,

door aartsbisschop Ruggieri samen met 2 zonen en 2 kleinzonen opgesloten in de Torre della Muda (thans onderdeel van het Palazzo dell’Orologio) te Pisa, die hij zou hebben opgegeten.

Conte Ugolino – Dante e il Cinema

Füssli - Testa di ugolino - Category:Johann Heinrich Füssli - Wikimedia Commons

Inf. 33 Joseph Anton Kock, Ugolino con i figli nella torre della fame, - Joseph Anton Koch - Wikipedia

Farinata degli Uberti,

Ghibellijn, heeft voorkomen dat Firenze na de nederlaag van de Welfen bij Montaperti in 1260 met grond toe zou worden gelijk gemaakt.

Farinata degli Uberti – Dante e il Cinema

Odysseus

had zijn overmoed niet onder controle, verging in een storm nadat hij de Zuilen van Hercules (Gibraltar) was gepasseerd.

Ulisse – Dante e il Cinema

Paolo en Francesca, hun liefdesverhaal, dat wordt verondersteld bekend te zijn.

Francesca da Rimini – Dante e il Cinema

Pinacoteca Civica » Paolo e Francesca nel vortice infernale (musa.savona.it)

Andere personages

Schede Personaggi – Dante e il Cinema

Diverse andere Divina Commedia schilders

Wederom een introductie;

La Divina Commedia in HD - ARTE: Dante e i pittori romantici - YouTube

Antonio di Tuccio Manetti (1423–1497) een Italiaanse humanist, architect en matematicus.

Hield zich bezig met de astronomie en is vooral bekend als biograaf van Filippo Brunelleschi.

Hij heeft o.a. de structuur van de hel nader heeft uitgewerkt.

Antonio Manetti - Wikipedia

Mapping Hell: Cartography and the Comedy | The Poetry of Science: Dante’s Comedy and the Crafting of a Cosmos (brown.edu)

Manetti Divina Commedia - Google Zoeken

Jan Collaert II (1561-1620) was een Vlaamse graficus en boekdrukker in Antwerpen.

Jan Collaert II - Wikipedia

Op zijn ‘Het gebruik van het astrolabium door Amerigo Vespucci’ staat Dante Alighieri afgebeeld.

Bestand:Het gebruik van het astrolabium door Amerigo Vespucci, Jan Collaert II, Museum Plantin-Moretus, PK.OPB.0186.018.jpg - Wikipedia

Jan Collaert I | New Inventions of Modern Times [Nova Reperta], Amerigo Vespucci Discovering the Southern Cross with an Astrolabium, plate 18 | The Metropolitan Museum of Art (metmuseum.org)

De 6 versregels, vermeld, staan in Canto I, Purg. 22-27, te vertalen:

Ik keek naar rechts en nu zag ik op slag*

Vier sterren aan de pool er tegenover,

Die sinds de eersten mensen niemand zag.

De hemel straalde met zijn vonkentover.

O Noorderland, verweduwd is uw staat:

Niets van dat sterrenlicht bleef voor u over.

Ferdinand Victor Eugène Delacroix (1798-1863) wordt gezien als de belangrijkste Franse kunstschilder van de romantiek. Hij wordt ook wel een "literair schilder" genoemd omdat hij zijn thema's vaak ontleende aan schrijvers als Shakespeare (Hamlet et Horatio au cimetière) en Dante (Barque de Dante).

The Barque of Dante - Wikipedia

Eugène Delacroix: Boot van Dante (cultuurarchief.nl)

William-Adolphe Bouguereau(1825 – 1905) was een franse schilder met vooral aandacht voor mythologische onderwerpen die hij ineen modern jasje stak.

Eén van zijn werken is Dante en Vergilius gemaakt in 1850, thans aanwezig in het Musée d'Orsay in Paris.

Het schilderij verwijst naar 2 zielen, melaatsen, in een eeuwige strijd verwikkeld. De ene is Capocchio alchemist en verkwister, de ander is Gianni Schicchi, die frauduleus een beroep deed op andermans erfenis. De laatste gebruikte Puccini voor zijn gelijknamige opera.

Dante and Virgil - Wikipedia

Dante Gabriel Rossetti (1828 1882) was een Engels dichter en kunstschilder. Hij was een van de oprichters van de Pre-Raphaelite Brotherhood. Zijn vader was een Italiaans politiekvluchteling, dichter en een geleerde, die zich had gespecialiseerd in het leven en werk van de middeleeuwse dichter Dante. Hij heeft een hele serie van schilderijen gemaakt die verwijzen naar de Divina Commedia.

Dante Alighieri series by Dante Gabriel Rossetti - Wikimedia Commons

La Divina Commedia in HD - ARTE: Dante Gabriel Rossetti - YouTube

Edgar Degas(1834-1917)

Hij maakte in 1858 een schilderij over de ontmoeting van Dante en Vergilius bij de ingang van de Hel. Een zeer intiem moment, het lijkt wel of zij al een hele tijd samen zijn.

Bestand:Edgar Degas - Dante and Virgil at the Entrance to Hell.jpg - Wikipedia

Johann Heinrich Füssli (1741-1825) was een Zwitsers- Britse schilder en publicist.

Füssli stond bekend als een avontuurlijke persoonlijkheid. Hij was aanvankelijk predikant, maar in 1764 trad hij uit de kerk. Tussen 1770 en 1780 woonde hij in Italië. Hij bewonderde het werk van Michelangelo en de Italiaanse maniëristen. Ook komen er in zijn werk figuren voor die een relatie tonen met de klassieke beeldhouwkunst. In veel van zijn werken geeft hij het sublieme weer in de vorm van het angstaanjagende. Zijn werk is bijzonder expressief en onconventioneel.

Füssli heeft veel geproduceerd, ook werken met verwijzing naar de Divina Commedia.

Johann Heinrich Füssli - Wikipedia

'Dante en Vergilius op het ijs' van Johann Heinrich Füssli - kunst reproducties, kunstdrukken & schilderijen (poster-en-kunstdrukken.nl)

Virgil comforts Dante at the sight of Paolo and Francesca by Henry Fuseli (Johann Heinrich Füssli) (1741-1825, Switzerland) | Art Reproductions Henry Fuseli (Johann Heinrich Füssli) | WahooArt.com

Head of a Damned Soul from Dante's "Inferno," (verso) - Wikidata

drawing; album | British Museum

Tot slot

En tot slot nog even terugkijkend naar de Dante tentoonstelling in de Galleria degli Uffizi. Heel veel kunstenaars en heel veel werken, hoewel velen in zeer klein formaat, helaas, zijn langs gekomen, tegelijkertijd realiseer ik me dat ook heel veel kunstenaars niet aan de orde zijn gekomen die in hun werk op de een of andere manier aandacht hebben besteed aan Dante Alighieri en zijn werken.

Non per foco ma per divin’arte | Le Gallerie degli Uffizi

Misschien ook nog aardig ter afsluiting van dit onderdeel te kijken naar de aankondiging van de Dante tentoonstelling in Forli, die inmiddels wel is afgelopen. Ook hier laten de afbeeldingen zien dat ik nog veel heb gemist in dit overzicht. Het zij zo.

Dante. La visione dell'arte. Musei San Domenico, Forlì. (mostradante.it)

Jan Toorop (1858-1929)

In April veel aandacht besteed aan de portretten van Dante. Gedacht dat ik de belangrijkste portretten in beeld had gebracht, nee dus, het portret van Dante gemaakt door Jan Toorop over het hoofd gezien. Bij deze deze omissie hersteld.

Jan Toorop - (1858 - 1929) Portet van Dante Alighieri – Catawik met voorali

“Deze Dante is de eerste die ik getekend heb”, Toorop 1914. | Jan Toorop

Hoe nu verder?

Veel meer dan verwacht heb ik gewezen op een groot aantal kunstwerken die een verwijzing hebben naar Dante Alighieri en zijn werken. Dit is slechts een segment van het gehele kunstrepertoire waar Dante van invloed op is geweest. Te noemen de muziek, de film, het theater, de literatuur. En wat te denken van de filosofie, psychologie, theologie of nog andere geesteswetenschappen.

Niet alleen moet ik mij beperken vanwege de tijd die mij rest deze maand maar ook omdat het steeds moeilijker wordt de relevante informatie te vinden.

Ik beperk mij dus tot wat willekeurige informatie.

De muziek

De relatie Dante en muziek, voor velen een onbekend terrein, ook voor mij. Soms kom je het tegen, een keer was ik in het Concertgebouw dat een stuk met een verwijzing naar de Hel werd gespeeld, en het aanhoren van de muziek van Luzzaschi tijdens de heropening van het graf van Dante in september in Ravenna, dat zijn zover ik mij herinner de enige momenten waarbij het thema ‘Dante en muziek’ hoorbaar was. Maar op het moment dat je je in dit onderwerp gaat verdiepen, dan komt veel informatie op je af, waar het voor een outsider moeilijk is om daar enige orde in te krijgen. Toch zal ik het proberen.

Het lijkt me goed te beginnen met een algemene introductie, in 2010 opgesteld door Prof. Jacques Jansen, (1944- 2018), hoogleraar cultuur en godsdienstpsychologie aan de Radboud Universiteit in Nijmegen.

Dante e la musica (jacquesjanssen.nl)

Aansluitend hierop zijn inleiding:

http://www.jacquesjanssen.nl/wp-content/uploads/2008/11/dante-alighieri-en-de-muziek.pdf in 2008 opgesteld naar aanleiding van de première van de opera La Commedia van Louis Andriessen.

Als we het over de muziek in relatie tot Dante hebben dan gaat het over de muziek ten tijde van Dante, zijn verwijzingen in zijn werken en muziek gecomponeerd met verwijzing naar zijn werken.

In dit verband aardig te melden dat Dante voor muziek 3 verschillende woorden gebruikt: de canzone, de ballata en sonetto. Daarbij is de canzone de hoogste vorm, waarin hoogstaande poëtische teksten worden gebruikt, waar nodig van muziek voorzien. In Vita Nova gebruikt Dante alle 3 de vormen, de aard van de onderwerpen verschilt per vorm.

De muziek in de 14de eeuw kwam vanuit Frankrijk, de troubadours vertelden hun verhalen op muziek. In de dIvina Commedia verwijst Dante naar personages die iets met (Provençaalse) muziek van doen hadden zoals Bertram de Born, Folquet de Marseille, Guido Guinizelli, Guido Cavalcanti, Arnault Daniel en Sordello. In het volgend document wordt hier uitgebreid op ingegaan.

https://bitrix24public.com/ladante.bitrix24.com/docs/pub/f5b785b83b6daf6844f43075baf5aed2/default/?&

Voorts wordt er in de Purgatorio 17 x en in Paradiso `11x naar muziek verwezen.

Dante Music (archive.org)

Over de relatie Dante en muziek zijn vele artikelen geschreven, kort en eenvoudig, tot om zo te zeggen (zeer) ingewikkeld. Ik laat het geheel aan de lezer om daar zelf keuzes in te maken. Ik zal daar zelf geen analyses of samenvatting van maken.

Naar willekeurige volgorde

Paolo, Francesca, Dante e la musica

Ghiglione Paolo e Francesca - Google zoeken

Dante e l’Arte / Dante e la musica — Il sinfonismo

Dante e la musica. Il sinfonismo | Dante e l'Arte (uab.cat)

In the World of Dante: On Identifying and Performing the Chants in Dante’s Divine Comedy
http://www.worldofdante.org/comedy/dante/musicEssay

La musica in Dante,

https://ladante.it/images/attualita/2017/12dicembre/La_musica_in_Dante_la_musica_di_Dante.pdf

L’orgoglio identitario e lo ‘spirito di Dante’nella musica italiana postunitaria

L’orgoglio identitario e lo ‘spirito di Dante’ | Dante e l'Arte (uab.cat)

Lo spartito di Platone e Boezio.La musica secondo Dante. nella Divina Commedia

https://www.avvenire.it/agora/pagine/dante-suona-lo-spartito-di-platone-e-boezio-

La musica nella Divina Commedia

http://musikelios.altervista.org/la-musica-nella-divina-commedia/?doing_wp_cron=1601989173.3780310153961181640625

La Commedia e la musica

https://www.lindro.it/la-commedia-la-musica/

Dante e la musica da Monitverdi a Franz Liszt

Dante e la musica: da Monteverdi a Franz Liszt | BonCulture

Dante Alighieri, il grande poeta appassionato di musica e vers

https://www.iltempo.it/cultura-spettacoli/2008/06/04/news/dante-alighieri-il-grande-poeta-appassionato-di-musica-e-versi-66080/

Il trionfo di Orfeo : la fortuna di Orfeo in Italia da Dante a Monteverdi Rietveld, L.C.J. - PDF Download gratuito (docplayer.it)

Il trionfo di Orfeo : la fortuna di Orfeo in Italia da Dante a Monteverdi, proefschrift van Laura Rietveld (2007)

En tot slot 2 verhalen over de relatie Dante en de popmuziek

Fabiana Dammers heeft een thesis geschreven met als onderwerp:

La Divina Commedia e le sue metamorfosi nella musica pop Temi ed elementi strutturali danteschi reimmaginati.

Tesi_Fabiana_Dammers_Master_Literary_Studies.pdf

Dante e la musica pop: il caso di Argenti vive di Caparezza Di Alberto Fraccaroli

Eeen thesis van het Lyceo Scientifica Statale A. Messadaglia, onderdeel van: Concorso "Dante nel terzo millennio"

Argenti_vive_Fraccaroli.pdf (messedaglia.edu.it)

CAPAREZZA - ARGENTI VIVE - YouTube Deze muziek is wel iets anders dan Luzzaschi. Alhiet de tekst:

Caparezza: Argenti Vive, testo e interpretazione (radioliberatutti.it)

In dit verhaal een verwijzing naar de thesis van Fabiana Dammers

Componisten/ uitvoerenden

Een verre van volledig overzicht van componisten die door Dante zijn geïnspireerd. Om in de stemming te komen: Dante e la musica del suo tempo -Dantedi 2021 - YouTube

Ensemble San Felice /federico Bardazzi14de/15de eeuws –

La Musica della Commedia - YouTube

http://www.ensemblesanfelice.com/dante/index.html

Luzzasco Luzzaschi (1577 ca.-1637)

Quivi sospiri dal Secondo Libro dei madrigali a cinque voci, 1576 (Inferno, Canto III, vv. 22-27)

Profeti della Quinta - Luzzasco Luzzaschi CD - YouTube

Luzzasco Luzzaschi - Quivi Sospiri / Profeti della Quinta - YouTube

Deze en andere muziek is uitgevoerd tijdens het heropenen van het graf van Dante Alighieri in Ravenna op 5 sept. 2020 in aanwezigheid van President Mattarella. https://www.ravennafestival.live/events/dante700/

Donizetti (1797- 1848)

Luca Micheletti, baritono - “Il conte Ugolino” di G. Donizetti - YouTube

Saverio Mercadante– 1830 –Francesca da Rimini, opera

Franz Liszt– 1857 –Dante-Symfonie (S.109)

Franz Liszt– 1839 Après une lecture du Dante:

Liszt: Après une lecture du Dante: Fantasia quasi sonata (Dante Sonata) - YouTube

https://nl.wikipedia.org/wiki/Dante_Sonate_(Liszt) tekst toelichting

Pjotr Iljitsj Tsjaikovski– 1876 –Francesca da Rimini, symfonisch gedicht

Paul Gilson– 1892 –Francesca da Rimini, oratorium

Granville Bantock– 1901 – Dante and Beatrice, symfonisch gedicht; 1920 –;Dante, symfonisch gedicht nr. 2

Sergej Rachmaninov– 1906 –Francesca da Rimini (Rachmaninov), opera

Enrique Granados– 1907 –Dante, symfonisch gedicht

Conrado Del Campo– 1908 –La divina commedia – El infiero, symfonisch gedicht

Riccardo Zandonai– 1912 –Francesca da Rimini, opera

Roberto Mancinelli – 1913 –Paolo e Francesca, opera

Paul Von Klenau – 1913 –Paolo und Francesca, symphonische Fantasie, en Dante-Symphonie, No.4

Giacomo Puccini– 1918 –Gianni Schicchi, opera

Jenó Hubay– 1921 –Dante-Symfonie, Vita nuova op. 118

Charles Wuorinen– 1993 –Dante Trilogie, ballet

Loreena McKennitt– 1997 –Dante's Prayer op het album The book of Secrets(1997)

Zbigniew Preisner– 1997 – Van Den Budenmayer En Mi Mineur (Version 1798), liedtekst is een deel uit Inferno. Filmmuziek bij "La Double Vie de Véronique" van Kiéslowski

Patrick Cassidy– 2001 – "Vide Cor Meum", Gebaseerd op "A ciascun'alma presa"

https://nl.wikipedia.org/wiki/Vide_cor_meum

https://www.youtube.com/watch?v=f7ykwOLts3k

Tangerine Dream– 2002 – Drie muziekalbums met elektronische muziek

Paul van Gulick– 2003 – "Paradisal Journeys", 21 Canto's voor koor, gebaseerd op "Paradiso"

Sepultura– 2006 –Dante XXI, thrashmetal

Louis Andriessen – 2008 – La Commedia, opera

Iced Earth– 2011 –Dante's Inferno,heavy metal

Alesana– 2011 – het album "A place where the sun is silent"

Boeken te koop

Il canto di Dante Ebook Matteo Macinanti

https://www.bol.com/nl/p/il-canto-di-dante/9200000112604855/

Dante E La Musica: Meriti Di Dante Sulla Musica - Primary Source Edition (Italian) Paperback –2013

by Pietro Giordani (Author)

Dante E La Musica: Meriti Di Dante Sulla Musica: Amazon.co.uk: Giordani, Pietro: Books

https://www.amazon.co.uk/Dante-Musica-Meriti-Primary-Source/dp/1295337347

Dante e la musica. Lo spartito della Divina Commedia

Marco Romanelli

https://www.amazon.in/musica-spartito-Commedia-Alighieri-Italian-ebook/dp/B079GX17QQ

http://www.classicvoice.com/riviste/classic-antiqua/la-musica-al-tempo-di-dante.html#

CAPAREZZA - ARGENTI VIVE - YouTube

Muziek te koop

CD DVd La dIvina Commedia Gergoriana

Schola Cantorum Karolus Magnus

https://www.mirasound.nl/musicshop/contents/nl/p186.html

Dante en het theater

Dante a Teatro – Dante e il Cinema

Ravenna Festival - Programma Ravenna Festival 2020

Alhoewel hier 2020 staat, ook nu wordt een boeiend programma geboden o.a. van muziek, van 2 tot 31 juli 2021, geheel gewijd aan Dante Alighieri.

https://www.divinacommediaopera.it/

Il musical tratto dalla Divina Commedia | Letteratura | Rai Cultura

Toelichting op de musical.

Het is jammer dat ik er niet in ben geslaagd een theaterproducent te vinden die bereid was dit stuk in Nederland op de planken te brengen. Vanwege corona lagen alle initiatieven op een laag pitje. Mogelijk later.

DIVINA COMMEDIA MUSICAL - Antonio Spaziano (Full Album HQ Audio) - YouTube

Ook jammer dat dit Dante ballet programma vanwege corona niet is uitgevoerd.

The Dante Project (2020) — Cinemas — Royal Opera House (roh.org.uk)

Het Dante Project (Royal Opera House) - LUX Nijmegen - v.a. DO 28 MEI (lux-nijmegen.nl)

Mogelijk dat dit ballet wel kan doorgaan in Dortmund. Première vastgesteld op 29 oktober 2021 in Dortmund.

Die göttliche Komödie III: Paradiso: Theater Dortmund

SOSPESO Faust rapsodia – Teatro Alighieri

De tekst spreekt voor zich, jammer.

Een bijzonder muziekaal initiatief van Dante Alighieri Leiden – Den Haag in het kader van de Dante 700 activiteiten.

Een verwijzing naar het Dante 700 muzikale programma van Dante Alighieri Leiden- Den Haag is hier op zijn plaats. Op 17 september zal een concert worden gegeven door het New European Ensemble met muziek van Olivier Messiaen. Ter afwisseling zullen teksten worden voorgelezen uit de 3 Cantiche van de Divina Commedia. Messiaen en Dante hebben veel gemeen, Dante balling,voortdurend op de vlucht, Messiaen krijgsgevangene in een Duits kamp. Beide getormenteerde zielen, beiden in staat tot het maken van meesterwerken. Voor details:

Dante Alighieri ontmoet Olivier Messiaen | De Nieuwe Regentes

Dante Films

Er zijn veel films gemaakt, veel materiaal, voor jong en oud, is beschikbaar dat het verhaal van de Divina Commedia vertelt. Ook hier weer een beperkt overzicht.

Cinema – Dante e il Cinema

https://letterboxd.com/vitulis/list/dante-alighieris-divina-commedia-in-film/

Dante Alighieri : i 10 film cult ispirati alla Divina Commedia | iO Donna

Te beginnen bij de oudste films, begonnen als stomme film, later mogelijk gerestaureerd en van geluid voorzien.

L'Inferno (Dante's Inferno) 1911 | Colorized | Divine Comedy | FULL MOVIE | English - YouTube

Een andere, gemaakt in dezelfde tijd door de firma Helios uit Velletri boven Rome, is een veel kortere en bescheidener versie. Deze werd gerestaureerd door de Filmoteca Vaticana.

https://www.youtube.com/watch?v=DVPXi-IemCE
Dante e 'La mirabile visione'. Restaurato Kolossal del 1921 - Video - Rai News
“Dante nella vita e nei tempi suoi” (1922) di Domenico Gaido, in “al Cinemà”, anno 2°, n.7, 18 febbraio 1923 | Umberto Cantone
Dante nella vita dei tempi suoi – VIS 1923 – sempre in penombra
DANTE'S INFERNO - Silent Movie 1924 Fox Film (best quality) HQ - YouTube

La Nave de Satán Dante's Inferno,1935 V O con subtítulos - YouTube

Dante's Inferno - A Summary of the Divine Comedy Pt. 1 - YouTube

Dante's Purgatorio (Inferno Part 2) | A Summary of the Divine Comedy Pt. 2 - YouTube

https://vimeo.com/170623697 Een Art film gemaakt door Alejandro Mos Riera (2016)

De Rai Italië heeft in 2020 3 afleveringen gemaakt over het leven van Dante, boeiend.

https://www.raicultura.it/cinema/articoli/2020/02/Vita-di-Dante-9ef152d8-1fdd-4d3b-b89b-9e5ac8c11233.html

Dante Hell animated deel i https://www.youtube.com/watch?v=7iyfQaMtvpw
dante Hell animated deel 2 https://www.youtube.com/watch?v=QrvsJW9XsSQ

En tot slot de trailer van de beroemde Dante Film naar het boek van Dan Brown, Inferno

INFERNO - Official Trailer (HD) - YouTube
INFERNO - Official Trailer (HD) - YouTube

Als je internet raadpleegt, het kan ook niet anders, dan kom je soms verrassende dingen tegen.

Zo trof ik onder Dante Inferno een film tegen over het leven van Dante Gabriel Rossetti.

Dante's Inferno (1967 film) - Wikipedia

dante2 - YouTube
dante1 - YouTube

Ter afsluiting.

Dante en de kunsten is een onderwerp waar je aan kunt beginnen, een einde is er niet. Eenmaal een onderwerp aangeraakt, je wilt er meer van weten. Daarnaast heb ik mij tot een aantal aspecten beperkt, de literatuur, filosofie, mythologie, theologie, psychologie, allemaal niet aan de orde gekomen. Het is aan de lezer zelf om bij interesse zich in deze onderwerpen te verdiepen.

Ik ga me nu voorbereiden op de sterfdag van Dante 14 september. De Dante 700 week komt in zicht. Ik ga me nu richten op de achtergrond van de verbanning van Dante in 1302 en op de plaats waar hij is gestorven: Ravenna.

1 Augustus 2021

Rob Vroom

https://www.dante-amersfoort.nl/_media/1489924/4c257e3d89cf4d91bcf854a881c677f9/view